|
En la jaro 1900, Sroj Leau kaj Couturat fondis Delegacion por la alpreno de helpa lingvo internacia. Laŭ la regularo de tiu fondaĵo, "la elekto de la helpa lingvo estis farota de la Internacia Asocio de la Akademioj, aŭ, se tiu Asocio ne volos, de speciala Komitato elektita de la Delegacio".
|
In the year 1900, Messieurs Leau and Couturat founded a Delegation for the Adoption of an International Auxiliary Language. According to this foundation's bylaws, "the choice of the auxiliary language was to be made by the International Association of Academies, or, if this association was unwilling, by a special Committee chosen by the Delegation."
|
|
En la fino de la jaro 1906, la Delegacio sendis al la Imperia Akademio de Sciencoj de Wien leteron petante, ke ĝi enskribu la demandon pri lingvo internacia en la tagordon de la Internacia Asocio de la Akademioj, kiu devos havi sian ĉiutrijaran kunvenon en Wien en 1907. Sed, tiu Asocio decidis ke ĝi estas nekompetenta por esplori kaj solvi tiun demandon. Sekve, la Delegacio elektigis specialan komitaton, por plenumi la celon de la entrepreno.
|
At the end of the year 1906, the Delegation sent the Imperial Academy of Sciences in Wien a letter requesting that it inscribe the question of an international language in the agenda of the International Association of Academies, which was to have its triennial meeting in Vienna in 1907. But this Association decided that it was not competent to study and solve this question. Consequently, the Delegation had a special committee chosen to fulfill the purpose of the undertaking.
|
|
Kiam, antaŭ tiu elekto, Sro Couturat insiste petis min, ke mi konsentu enmetiĝi sur la liston de liaj kandidatoj al la komitato, mi unue intencis rifuzi pro la du jenaj kaŭzoj:
|
When, before this election, M. Couturat insistently asked me to agree to be placed on the slate of his candidates for the committee, I first intended to refuse for the two following reasons:
|
|
1o Ĉar mi estas regna funkciulo, kaj ne havas la necesan liberecon por veni laŭvole en Parizon, kaj forlasi mian oficon dum nedifinita tempo, mi do timis, ke mi ne povos efektive partopreni la diskutojn kaj decidojn de la Komitato, kiujn tamen mi ŝajnus aprobi kaj sankcii per mia nomo.
|
1) Because I was a government official, and did not have the necessary freedom to come at will to Paris, and leave my post for an indefinite period, I was afraid that I would not be able to take effective part in the discussions and decisions of the Committe, although I would seem to approve of them and sanction them with my name.
|
|
2o Due, mi demandis min, kial Sro Couturat tiel forte deziras, ke mi, Prezidanto de la Esperantista Lingva Komitato, eniru en lian Delegacian Komitaton, spite la senpartieco de li promesita al ĉiuj konkurantaj lingvoj, kaj mi antaŭsentis, ke li provos poste, se tio estus utila al lia entrepreno, montri min al la publiko, ne kiel unu el la membroj de la Komitato elektita de la Delegaciaj Societoj, havanta la samajn rajtojn kiel ĉiuj ceteraj, respondanta nur pri sia persona opinio, sed kiel Prezidanto de Lingva Komitato, respondanta pri la opinioj de siaj kolegoj kaj reprezentanto de la tuta Esperantistaro.
|
2) Second, I asked myself why M. Couturat so strongly wanted me, the President of the Esperantist Language Committee, to enter his Delegation Committee, despite the lack of partisanship that he had promised to all competing languages, and I foresaw that he would later try, if that were useful for his undertaking, to show me to the public not as one of the members of the Committee chosen by the Delegation Societs, having the same rights as all the rest, responsible only for his own personal opinion, but as President of the Language Committee, responsible for the opinions of his colleagues and representative of the entire Esperanto-speaking community.
|
|
|
|
Tial, antaŭ ol akcepti la multriskan proponon de Sro Couturat, mi petis konsilon de nia Majstro kaj de kelkaj aŭtoritataj amikoj, klarigante al ili la kaŭzon de mi ŝanceliĝo. Ili opiniis, ke mia ĉeestado en la Delegacia Komitato povos, malgraŭ ĉio, esti utila al nia afero, kaj mi cedis. La Komitato kunvenis de la 15a ĝis la 24a de oktobro 1907. Vi scias, ke ĝi esploris multajn projektojn de lingvoj internaciaj, kaj ke Esperanto estis prezentita al ĝi de Sro de Beaufront. Vi scias ankaŭ, ke troviĝis inter aliaj (1) sur la tablo de la kunvenejo, nova projekto, subskribita "Ido" kaj ke fine la Komitato prenis unuanime la decidon, kiun mi komunikis al la Lingvokomitatanoj, per la cirkulero 7a.
|
So before accepting M. Couturat's risky proposal, I asked for advice from our Master and from some authoritative friends, explaining to them the reason for my indecisiveness. They were of the opinion that my presence on the Delegation Committee could, despite everything, be useful for our affair, and I yielded. The Committee met from October 15 to October 24, 1907. You know that it studied many international language projects, and that Esperanto was presented to it by M. de Beaufront. You also know that among others (1) on the table of the meeting room there was a new project signed "Ido" and that the Committee finally adopted, unanimously, the decision that I communicated to the members of the Language Committee in the 7th circular.
|
|
Dum tiuj kunsidoj, la faktoj montris bedaŭrinde, ke mia duobla suprealudita timo estis prava.
|
During those meetings, the facts unfortunately showed that my double fear, alluded to above, was correct.
|
|
Unue, mi havis la eblecon resti en Parizo nur dum 8 tagoj por privata afero, tiamaniere ke mi povis efektive ĉeesti nur kelkajn malmultajn kunsidojn, kaj devis preni S-ron Moch kiel reprezentanton, eĉ ne havante sufiĉe da tempo por utile interkonsiliĝi kun li.
|
First, I had the ability to stay in Paris for only 8 days on private business, so that I was really only able to be present at a very few meetings, and had to take M. Moch as a representative, not even having enough time to hold useful consulations with him.
|
|
Due, la taktiko de Sro Couturat baldaŭ montriĝis tia, kiel mi antaŭvidis ĝin; kaj tia ĝi restis eĉ post la disiĝo de la Komitato. Nur se ni estus blindaj, Sro Moch kaj mi, ni ne povis ne vidi, ke dank' al la agado de Sro Couturat, la Komitato estis dividita en du partoj, la neesperantistoj, kiuj laŭ sia bontrovo interkonsiliĝis aparte en antaŭaj fermitaj kunsidoj (2), kaj la esperantistoj, kiujn oni akceptis kvazaŭ per favoro en ĝenerala konsilo, nur kiam la ceteraj estis antaŭe starigintaj ian decidon.
|
Second, M. Couturat's tactics soon proved to be as I had foreseen them; and so they remained even after the Committee broke up. Only if we were blind, M. Moch and I, could we have failed to see that thanks to M. Couturat's actions the Committee was divided into two parts, the non-Esperantists, who as they found convenient consulted separately in previous closed meetings (2), and the Esperantists, who were received as though it were a favor in general consultationly, only after the others had already made a decision.
|
|
La tagon kiam mi ne povis plu havi malcertecon pri tio (3), mi publike protestis kaj eĉ forlasis la kunvenejon. Timante, ke mi definitive foriris el la Komitato, oni sendis al mi unu el la sekretarioj (4) por peti, ke mi revenu, kaj mi tre bedaŭras, ke mi ne rifuzis pluan partoprenon en tia komedio. Daŭrigante la saman taktikon, Sro Couturat ŝajnigis kredi, ke Sro Moch reprezentas min ne kiel komitatanon de la Delegitaro sed kiel prezidanton de la Lingva Komitato, kaj ke li estas rajtigita konsenti, en mia nomo kaj en la nomo de la Lingva Komitato, templimon de unu monato neŝanĝeble fiksitan por akcepti aŭ malakcepti la projekton Ido. Tuj kiam mi estis informita pri tiu netolerebla postulo, mi skribis al la Prezidanto de la Delegacia Komitato por atentigi lin, ke Sro Moch kaj mi apartenis al la Delegacia Komitato nur kiel elektitoj de la delegitaro kaj tute ne kiel prezidanto aŭ membroj de la Lingva Komitato, kaj ke sekve oni devis oficiale demandi min, kiel Prezidanto de la Lingva Komitato, ĉu mi konsentas pri la proponita (ne fiksita) templimo. Sed nenio helpis. Same ankaŭ en numeroj de Progreso (5), en leteroj senditaj al diversaj gazetoj, Sro Couturat neniam forgesas rimarkigi, ke la decidoj de la Delegacia Komitato estis oficiale akceptitaj de la prezidanto de la Lingva Komitato pere de lia reprezentanto.
|
On the day when I was no longer able to remain uncertain of this (3), I publicly protested and even left the meeting room. For fear that I had definitively left the Committee, one of the secretaries (4) was sent to me to aske me to return, and I very much regret that I did not refuse further participation in such a comedy. Continuing the same tactics, M. Couturate pretended to believe that M. Moch was representing me not as a member of the Delegation Committee but as president of the Language Committee, and that he was empowered to agree, in my name and in that of the Language Committee, to an unchangeably fixed time limit of one month to accept or turn down the Ido project. When I was informed of this intolerable demand, I immediately wrote to the President of the Delegation Committee to bring to his attention that M. Moch and I belonged to the Delegation Committee only as individuals elected by the delegates and not at all as president or members of the Language Committee, and that in consequence I had to be officially asked, as President of the Language Committee, whether I agreed to the proposed (not fixed) time limite. But nothing helped. Similarly, in numbers of Progreso (5), in letters sent to various newspapers, M. Couturat never forgets to point out that the Delegation Committee's decision were officially accepted by the president of the Language Committee through his representative.
|
|
Sro Couturat scias tamen tre bone, ke tuj kiam li sendis al mi projektitan protokolon pri la kunsidoj de la Komitato, mi respondis al li per la jena noto, sub la titolo "Personaj Rimarkoj".
|
M. Couturat knows very well that when he sent me the planned minutes of the Committee's meetings, I immediately replied to him with the following note, under the title "Personal Remarks."
|
|
"Mi devas rimarkigi, ke kiam mi ĉesis ĉeesti la kunsidojn de la Komitato, la 24an de Oktobro matene, per nenio mi povis antaŭvidi, ke la kunsido de la vespero estus la lasta. Tial mi petis mian reprezentanton Sro Moch, ke li sendu al mi, post ĉiuj kunsidoj, -- kiujn mi pensis daŭrontaj ĝis la fino de la semajno -- mallongan resumon de la diskutoj por interkonsenti kun li pri la proponoj poste farotaj. Se mi estus ĉeestinta, mi estus petinta, unue, ke la Komitato plenumu la esploron anoncitan en unu el ĝiaj decidoj de la demando pri la amplekso de sia kompetenteco; due, ke la projekto Ido -- projekto improvizita de nekonata persono, en la daŭro mem de la kunsidoj -- ne estu nomita en la fina decido; trie, ke la vortojn "efektivigotajn" oni anstataŭigu, en la teksto de tiu decido, per la vortoj "difinotaj" "fiksotaj" aŭ aliaj samsencaj. -- Plie, se mi estus ĉeestinta la kunsidojn, en kiuj oni diskutis tiujn punktojn, mi estus defendinta la akuzativon, la akordiĝon de la adjektivo kun la substantivo, kaj la tabelon diritan de la "neŝanĝeblaj vortoj".
|
"I must point out that when I stopped attending the meetings of the Committee, on the morning of October 24, there was no way in which I could foresee that the evening meeting would be the last one. That is why I asked my representative M. Moch to send mi, after every meeting, -- I thought they were going to continue to the end of the week -- a short summary of the discussions so that I could reach agreement with him about the proposals that would be presented later. If I had been present, I would have asked, first, that that Committee fulfill the study announced in one of its decisions on the question of the width of its competence; second, that the project Ido -- a project improvised by a person unknown, over the duration of the meetings themselves -- not be named in the final decision; third, that the words "to be realized" be replaced, in the text of that decision, by the words "to be defined" "to be fixed" or others with the same meaning. -- In addition, if I had been present at the meetings in which these points were discussed, I would have defended the accusative, the adjective agreement with the noun, and the stated table of "unchangeable words."
|
|
Al tiu noto Sro Couturat respondis, ke li ne povas enmeti en la protokolon rimarkojn pri neokazintaj faktoj; sed ke li povos nur sciigi, ke Sro Boirac ne persone ĉeestis la kunsidojn, en kiuj oni diskutis kaj voĉdonis pri la punktoj aluditaj en la dirita noto. Tiun lastan sciigon li tamen ne aldonis efektive al la protokolo, kvankam li laŭtekste presigis la tutan rimarkaron de mia reprezentanto Sro Moch. -- Plie li protestis kontraŭ la diro, ke la projekto Ido estis improvizita de nekonata persono, en la daŭro mem de la kunsidoj de la komitato, certigante, ke la projekto, kies aŭtoron li kaj aliaj membroj de la komitato tre bone konas, sed ne povas nomi, estis jam ellaborita antaŭ ol la Komitato malfermis siajn kunsidojn (6). -- Siaparte Prezidanto Ostwald respondis, ke la Komitaton ne povas koncerni la malsameco de miaj opinioj, kompare al tiuj de mia reprezentanto, ke tio ĉi estas privata afero inter ni ambaŭ kaj ke sekve la protokolo ne povas fari lokon al miaj rimarkoj. -- Tiamaniere fariĝis eble proklamadi, ke "la decidoj de la komitato estis faritaj unuvoĉe" do kun la voĉo de Sro Boirac.
|
M. Couturat replied to this note that he could not place into the minutes observations about facts that did not occur; but that he would only be able to inform that M. Boirac was not personally present at the meetings in which the points aluded to in the note mentioned above were discussed and voted on. However, he did not really add this last information to the minutes, although he printed verbatim the complete remarks of my representative M. Moch. -- Furthermore he protested the statement that the Ido project was improvised by an unknown person over the period of the meetings of the committee, assuring me that the project, whose author he and other members of the committee knew very well but could not name, had already been worked out before the Committee opened its meetings (6). -- For his part President Ostwald replied that the Committee could not be concerned with the difference of my opinions from those of my representative, that this was a private matter between us, and that consequently the minutes could make no place for my observations. -- So it became possible to proclaim that "the committee's decisions were made unanimously", so with the vote of M. Boirac.
|
|
La vero estas, ke mi kaj mia reprezentanto ĉeestis -- kiel cetere la plejmulto el la komitatanoj -- al tre lerte kombinita teatraĵo, kies scenojn du aŭ tri personoj direktis de la kuliso.
|
The truth is that I and my representative were present -- as, in addition, the majority of the members of the committee -- at a very cleverly put-together play whose scenes were directed from the wings by two or three persons.
|
|
Nun efektive oni scias, kion nek Sro Moch nek mi povis suspekti, ke la projekto Ido estis jam de longe preparita kaj difinita por esti elektita de la Komitato, kaj ke la aŭtoro de tiu ĉi projekto, unu el la ĉefkonspirantoj, estis la homo mem elektita de Doktoro Zamenhof por lin reprezenti kaj defendi lian kreaĵon, homo ĝis nun rigardita de ĉiuj esperantistoj, kiel unu el la plej severaj konservativuloj, neniam uzinta sian influon sur la Majstro kaj sian aŭtoritatecon sur la samideanoj, dum la daŭro de pli ol 20 jaroj, por elparoli la plej malgrandan vorton pri eblaj reformoj. -- Mi rememoras, ke kiam mi ekvidis sur la tablo de la Komitato, post Spokil, Bolak, Dilpok, Apolema, k.t.p. la broŝuron Ido, mi demandis naive Sron Couturat, kio estas tiu ĉi nova lingvo, kaj ĉu lia aŭtoro ankaŭ venos antaŭ la Komitato por detale priparoli sian sistemon, li ne rekte respondis, sed kun embarasa rideto diris: "Oni anoncas la baldaŭan aperon sub la sama titolo de "Ekzercaro" kaj "Vortaro". -- Poste mi vane penis, kiel prezidanto de la Lingva Komitato, kaj en la nomo de miaj kolegoj, por ricevi klarigojn pri la personeco de Ido, memorigante, ke la regularo de la Delegacio malpermesas, ke aŭtoro de lingvaj projektoj estu membro de la Komitato (7).
|
We now know in fact what neither M. Moch nor I were able to suspect, that the Ido project had been prepared and defined for a long time to be chosen by the Committee, and that the author of this project, one of the chief conspirators, was the very man chosen by Doctor Zamenhof to represent him and defend his creation, a man up to no viewed by all Esperantists as one of the strictest conservatives, who had never used his influence on the Master and his authority on the Esperantists, for more than 20 years, to pronounce the smallest word about possible reforms. -- I remember that when I saw on the Committee's table, after Spokil, Bolak, Dilpok, Apolema, etc. the Ido brochure, I naively asked M. Couturat what this new language was and whether its author would also come before the Committee to speak of his system in detail, he did not reply directly, but with an embarassed smile said: "The forthcoming appearance under the same title of an "Exercises" and a "Dictionary" is being announced. -- Afterwards I tried in vain, as president of the Language Committee, and in the name of my colleagues, to receive explanations about the person of Ido, reminding him that the Delegation's bylaws forbade the author of language projects from being a member of the Committee (7).
|
|
Prezidanto Ostwald respondis al mi, ke li ricevis de la sekretarioj la certigon, ke ili konas la nomitan Ido, kaj ke tiu ĉi ne estas unu el ili ambaŭ, nek unu el la ceteraj komitatanoj, kaj ke cetere li havas plenan rajton prezenti sian verkon sub falsa nomo, same kiel faris Doktoro Zamenhof por Esperanto. (8)
|
President Ostwald replied to me that he had received assurances from the secretaries that they knew the individual Ido, and that he was not one of them, nor one of the other committee members, and that he furthermore had the complete right to present his work under a false name, just as Doctor Zamenhof did for Esperanto. (8)
|
|
Tre verŝajne, la primitiva intenco de la konspirantoj estis trafi, ke la Delegacia Komitato alprenu rekte Idon -- ne parolante pri Esperanto aŭ ĝin forĵetinte kun la ceteraj konkurantaj lingvoj; sed oni timis, ke tiamaniere oni surprizos la publikon per prezento de projekto tute freŝe bakita kaj de ĉiuj nekonata; plie, ke oni ne povos tiel akiri por si la moralan forton kaj materialajn rimedojn jam posedatajn de Esperanto. Tial oni decidis alpreni principe aŭ por pli ĝuste diri ŝajne Esperanton, konservante tamen la intencon altrudi efektive Idon, tian kiel ĝi eliris el la kapo de sia forĝinto. Oni do ŝajnigis la deziron interkonsenti kun la Lingva Komitato, sed en la efektiveco oni faris ĉion eblan por ke la interkonsento ne povu okazi, se ne kiel tuja kaj entuta obeo de la Lingva Komitato al la postuloj de la Idistaro.
|
Very probably the original intent of the conspirators was to ensure that the Delegation Committe adopt Ido directly -- without speaking of Esperanto, or discarding it with the other competing language; but it was feared that in this way the public would be surprised by the presentation of a completely new and totally unknown project; furthermore, they would not be able to acquire for themselves the moral strength and material resources that Esperanto already possessed. So it was decided to adopt Esperanto in principle or, more correctly, apparently, while conserving the intention of really forcing Ido just as it had emerged from the head of its creator. So there was the seeming desire to reach agreement with the Language Committee, but in reality everything possible was done so that the agreement could not occur, unless as an immediate and complete surrender of the Language Committee to the demands of the Idists.
|
|
Pri la ekzisto de tia plano, mi havas, kiel pruvojn, la dirojn mem de Sro Couturat. Tuj post la lastaj kunsidoj de la Komitato (28 Okt.) Doktoro Zamenhof ricevis de li leteron, en kiu la plano tute nude kaj senhonte montriĝas.
|
I have, as proof of the existence of such a plan, the statements of M. Couturat himself. Immediately after the Committee's last meetings (Oct. 28) Doctor Zamenhof received a letter from him in which the plan was shown quite nakedly and shamelessly.
|
|
"Pri la nomo de la alprenita lingvo, nenio estas ankoraŭ decidita. Se la Esperantistoj ĝin akceptos, ĝi nomiĝos "Esperanto sen sursignoj" aŭ "Esperanto" tute simple; kaj la Komitato estos feliĉa rekoni tiamaniere, ke vi estas ĝia unua kaj ĉefa aŭtoro kaj fari justecon al via bela verko, kiun ĝi admiras. En kontraŭa okazo, ĝi estos devigata doni al la lingvo alian nomon, "Auxiliaro" ekzemple, kaj lasi al la senpartia historio la taskon difini la parton, kiu estas via en ĝia kreado. Sed ĉio esperigas al ni, ke interkonsento fariĝos inter la du organizacioj, sub la bazo difinita kune per la konkludoj de nia raporto kaj per la projekto de Ido (kiu estas nek de Sro Leau nek de mi)." (9)
|
"Nothing has yet been decided about the name of the adopted language. If the Esperantists will accept it, it will be named "Esperanto without supersigns" or simply "Esperanto"; and the Committee will be hapy to recognize in this way that you are its first and main author and do justice to your beautiful work, which it admires. In the opposite case, it will be forced to give the language another name, "Auxiliaro" for example, and leave to non-partisan history the job of defining your part in its creation. But everything leads us to hope that agreement will be reached between the two organizations, on the basis defined jointly by the conclusions of our report and by the Ido project (which is neither by M. Leau nor by me)." (9)
|
|
Tiu letero montras tre klare, ke kiam la Delegacia Komitato decidis provi interkonsenton kun la Lingva Komitato, tio signifis simple, ke ĝi provos trudi al la Lingva Komitato la projekton Ido, minacante, se la Lingva Komitato ne akceptos ĝin, krei skismon kaj fari el tiu projekto novan lingvon konkurantan, por ruinigi la verkon de Zamenhof. Cetere, en tiu momento, oni devas pensi ke la lernolibroj, ekzercaroj kaj vortaroj de tiu nova lingvo estis jam tute pretaj, ĉar ili eliris el la presejoj nur malmulte da monatoj poste, kaj tiu intertempo ne estus sufiĉa por ilin tute verki kaj presigi.
|
This letter very clearly shows that when the Delegation Committee decided to try to reach agreement with the Language Committee, this simply meant that it was going to try to force the Ido project on the Language Committee, threatening, if the Language Committee did not accept it, to create a schism and make of that project a new competing language, in order to ruin Zamenhof's work. Furthermore, in that moment, we have to think that the textbooks, exercises and dictionaries of this new language were already completely read, because they came out of the printers only a few months later, and that interval would not have been enough to write them from scratch and have them printed.
|
|
Post tiuj unuaj klarigoj, mi devas montri, kiamaniere la Delegacia Komitato provis interkonsenti kun la Lingva Komitato, kaj kiaj estis la rilatoj inter tiuj du institucioj.
|
After this first explanations, I must show how the Delegation Committee tried to reach agreement with the Language Committee, and what were the relations between these two institutions.
|