Enkomputiligis Don HARLOW
TAM O' SHANTER: A TALE TAM O' SHANTER: RAKONTO
by Robert Burns de Robert Burns
tradukis Reto Rossetti
When chapman billies leave the street, Se foirtago jam malfruas,
And drouthy neebors neebors meet, kaj soifuloj rendevuas,
As market-days are wearing late, la kolportistoj sin fortiras
And folk begin to tak the gate; kaj prudentuloj hejmeniras --
While we sit bousin, at the nappy, dum ni trinkadas kun bravuloj,
And gettin fou and unco happy, ŝvebante en la roznebuloj,
We think na on the lang Scots miles, ne pensas ni, ke vojo longa,
The mosses, waters, slaps, and stiles, kun baro, kavo, marĉo sponga,
That lie between us and our hame, ĝis nia domo sin etendas,
Whare sits our sulky, sullen dame, kie l' edzino nin atendas
Gathering her brows like gathering storm, kun frunto nuba kaj kolera,
Nursing her wrath to keep it warm. humor' bolanta kaj danĝera.
This truth fand honest Tam o' Shanter, Ĉi penson Tam o' Shanter notis
As he frae Ayr ae night did canter: dum nokte sur ĉeval' li trotis
(Auld Ayr, wham ne'er a town surpasses, el Ayr -- ĉi urbo, kie bravas
For honest men and bonie lasses.) la viroj, kaj la inoj ravas!
O Tam! had'st thou but been sae wise Ho Tam, se nur vi celus bonon
As taen thy ain wife Kate's advice! kaj prenus de l' edzin' admonon!
She tauld thee weel thou was a skellum, Ŝi ja vin nomis sentaŭgulo
A bletherin, blusterin, drunken blellum; ebria, blaga, sen skrupulo,
That frae November till October, kiu neniam post foiro
Ae market-day thou was na sober; revenis kiel sobra viro,
That ilka melder wi' the miller, sed kun muelisto, post muelo,
Thou sat as lang as thou had siller; vi trinkis kvazaŭ el sitelo,
That ev'ry naig was ca'd a shoe on, aux kun forĝisto, post hufforĝo,
The smith and thee gat roarin fou on; sekvis tralavo de la gorĝo;
That at the Lord's house, ev'n on Sunday, kaj eĉ en la preĝej' vi drinkis
Thou drank wi' Kirkton Jean till Monday. dum Janjon via brako ringis
She prophesied, that, late or soon, Profetis la edzin', ke funde
Thou would be found deep drown'd in Doon; en Doon-river' vi dronos hunde,
Ot catch'd wi' warlocks in the mirk, aŭ vin koboldoj kaptos, ve,
By Alloway's auld haunted kirk. ĉe l' morna kirko Alloway!
Ah, gentle dames! it gars me greet, Ha sinjorinoj, mi ekploras,
To think how mony counsels sweet, ke l'edzoj tamen vin ignoras,
How mony lengthen'd sage advices, kaj flankenĵetas kun obstino
The husband frae the wife despises! admonojn saĝajn de l' edzino!
But to our tale:--Ae market night, Sed al la temo! Ĉi vespere
Tam had got planted unco right, Tam sin enniĉis tre prospere
Fast by an ingle, bleezing finely, apud kamen' kun arda muĝo,
Wi' reaming swats that drank divinely; sorbante ravon el la kruĉo.
And at his elbow, Souter Johnie, kaj flankis lin ŝuisto-Joĉjo,
His ancient, trusty, drouthy crony: lojala frato de l'diboĉo:
Tam lo'ed him like a vera brither; karul' en kies kompanio
They had been fou for weeks thegither. semajnoj pasis en ebrio!
The night drave on wi' sangs and clatter; Kun kantoj flugis la vespero
And ay the ale was growing better: dum pliboniĝis la biero.
The landlady and Tam grew gracious Tam flustris kun l'estrin' karese,
Wi' secret favours, sweet, and precious: intime, dolĉe, belpromese;
The souter tauld his queerest stories; Joĉjo per fantazioj laŭtis,
The landlord's laugh was ready chorus: la trinkejestro rid-aplaŭdis.
The storm without might rair and rustle, La ŝtorm' ekstere povis kriĉi:
Tam did na mind the storm a whistle. Tam nur ignore fajfis pri ĝi!
Care, mad to see a man sae happy, La Zorgo, eĉ, pro malespero,
E'en drown'd himsel amang the nappy: dronigis sin en la biero!
As bees flee hame wi' lades o' treasure, Kiel abeloj, mielriĉaj
The minutes wing'd their way wi' pleasure; flugadis horoj plej feliĉaj.
Kings may be blest, but Tam was glorious, Pli ol la reĝoj de la tero,
O'er a' the ills o' life victorious! Tam pompis en beata sfero!
But pleasures are like poppies spread, Sed ĝojo al papav' egalas:
You seize the flow'r, its bloom is shed; ekprenas man' -- petaloj falas:
Or like the snow falls in the river, aŭ kiel neĝo sur rivero,
A moment white--then melts forever; ekblanko jen, kaj malapero;
Or like the borealis race, aŭ kiel Norda Lumo flagra,
That flit ere you can point their place; sin ŝanĝas kun rapid' mirakla;
Or like the rainbow's lovely form aŭ kiel la pluvarko hela,
Evanishing amid the storm. svenanta jam en hor' plej bela.
Nae man can tether time or tide: Laŭ nepra flu' de temp' kaj tajdo
The hour approaches Tam maun ride,-- jam venas horo de l' forrajdo.
That hour, o' night's black arch the En hor' noktomeza, horo kriza,
key-stane
That dreary hour he mounts his beast in; sidiĝas Tam sur sia griza;
And sic a night he taks the road in, kaj tian nokton nun li spitas --
As ne'er poor sinner was abroad in. eĉ bestoj kaŭre ĝin evitas.
The wind blew as 'twad blawn its last; La vento hurlis en libero,
The rattling show'rs rose on the blast; pluvsagoj siblis tra l' aero;
The speedy gleams the darkness swallow'd; la nokton fulmolangoj lekis,
Loud, deep, and lang the thunder bellow'd: la tondroj murmurege blekis.
That night, a child might understand, Komprenus tiam eĉ infano,
The Deil had business on his hand. ke ion kovas la satano,
Weel mounted on his grey mare, Meg,-- Sur Manjo, rajdobesto brava,
A better never lifted leg,-- tutmonde la plej virtohava,
Tam skelpit on thro' dub and mire, klakadis Tam tra kot' kaj flako
Despising wind and rain and fire; spite al blov' kaj pluvatako;
Whiles holding fast his guid blue bonnet, jen, zumis li popolkanteton,
Whiles crooning o'er some auld Scots sonnet, jen, firme tenis la bireton
Whiles glowrin round wi' prudent cares, aŭ ronde gvatis, ĉu ne hordoj
Lest bogles catch him unawares. minacas lin da fi-koboldoj,
Kirk-Alloway was drawing nigh, Kirk' Alloway jam proksimiĝis,
Whare ghaists and houlets nightly cry. kie la strigoj nokte kriĉis.
By this time he was cross the ford, Nun li la lokon jam rekonis,
Whare in the snaw the chapman smoor'd; kie migrant' en neĝo dronis.
And past the birks and meikle stane, -Jen roko, kie sub betulo
Whare drucken Charlie brak's neckbane: nukrompis Karlo-ebriulo;
And thro' the whins, and by the cairn, kaj pluen, kie tero kavis,
Whare hunters fand the murder'd bairn; ĉasistoj bebkadavron trafis;
And near the thorn, aboon the well, kaj supren, kie de la pin'
Whare Mungo's mither hang'd hersel. patrin' de Mungo ŝnuris sin...
Before him Doon pours all his floods; Proksime Doon-rivero baŭmas,
The doubling storm roars thro' the woods; tra l' arboj la ventego ŝaŭmas,
The lightnings flash from pole to pole, la fulmoj la ĉielon fendas,
Near and more near the thunders roll; la rulaj tondroj turbulentas.
When, glimmering thro' the groaning trees, Subite, tra l' ĝemantaj arboj,
Kirk-Alloway seem'd in a bleeze: radiis fajraj lumogarboj!
Thro' ilka bore the beams were glancing, El la preĝej' la lumo fluis,
And loud resounded mirth and dancing. interne dancmuziko bruis!
Inspiring bold John Barleycorn! Ho Alkohol', se vi inspiras,
What dangers thou can'st make us scorn! kian kuraĝon ni akiras!
Wi' tippenny we fear nae evil; Kun la bier' ni riskojn ridas,
Wi' usquebae we'll face the devil! kun la viski' -- diablon spitas!
The swats sae ream'd in Tammie's noddle, Tiel la drink' en Tam haladzis,
Fair play, he car'd na deils a boddle. ke li por ĉio jam aŭdacis.
But Maggie stood right sair astonish'd, Sed Manjo staris mirigite
Till, by the heel and hand admonish'd, ĝis per la mano instigite,
She ventur'd forward on the light; ŝi paŝis en la lum-arenon;
And, wow! Tam saw an unco sight! kaj hu! Tam vidis strangan scenon!
Warlocks and witches in a dance; En rondo gesorĉistoj dancas:
Nae cotillion brent-new frae France, ne moda kotiljono franca,
But hornpipes, jigs, strathspeys, and reels sed skotaj rondo, rilo, ĝigo
Put life and mettle in their heels. pelis piedojn kun instigo.
A winnock bunker in the east, En niĉ' fenestra en la fundo,
There sat Auld Nick in shape o' beast: jen mem Satan' en form' de hundo!
A towzie tyke, black, grim, and large, Hundego hirta, fulgonigra,
To gie them music was his charge; la muzikant' de l' aro vigla.
He screw'd the pipes and gart them skirl, Per sakoflut' li kriĉojn vekis
Till roof and rafters a' did dirl.-- ĝis eĉ la traboj vibre eĥis.
Coffins stood round like open presses, Ĉirkaŭe faŭkis ĉerkokestoj.
That shaw'd the dead in their last dresses; En ĉiu, korp' en mortovestoj,
And by some devilish cantraip sleight kaj ĉiu mortul' laŭ sorĉa plano
Each in its cauld hand held a light, tenis lumon en frida mano,
By which heroic Tam was able per kies brila radiaro
To note upon the haly table jen vidis Tam sur la altaro:
A murderer's banes in gibbet airns; Skeleto, kun katen' Sur manoj,
Twa span-lang, wee, unchristen'd bairns; senbaptaj, etaj du infanoj;
A thief, new-cutted frae the rape-- ŝtelisto, freŝe de l' pendingo --
Wi' his last gasp his gab did gape; la buŝo gapis pro la stringo;
Five tomahawks, wi' blude red-rusted; kvin tomahakoj, sangorustaj,
Five scimitars, wi' murder crusted; kvin cimitaroj murdokrustaj,
A garter, which a babe had strangled; maŝ', kiu bebogorĝon ligis,
A knife, a father's throat had mangled, tranĉilo -- patron ĝi mortigis
Whom his ain son o' life bereft-- en fila man' per damna svingo: --
The grey hairs yet stack to the heft; grizharoj kaĉis sur la klingo!
Wi' mair o' horrible and awfu', Kun pli da ekspozaĵ' terura,
Which ev'n to name wad be unlawfu'. frostigus vin mencio nura!
As Tammie glowr'd, amaz'd and curious, Dum Tam tragapis en la ejon,
The mirth and fun grew fast and furious: la bal' atingis apogeon.
The piper loud and louder blew, Satano pli kaj pli akcelis,
The dancers quick and quicker flew; la bando pli kaj pli sin pelis,
They reel'd, they set, they cross'd, kaj ĝiris, krucis, kapriolis,
they cleekit
Till ilka carlin swat and reekit ĝis ĉiu ino ŝvite bolis
And coost her duddies to the wark kaj ĵetis vestojn por la biso,
And linket at it in her sark! kaj ek denove en ĉemizo!
Now Tam, O Tam! had thae been queans, Ho Tam, se ili estus belaj,
A' plump and strapping in their teens! robustaj, junaj, ronde ŝvelaj!
Their sarks, instead o' creeshie flannen, ĉemizoj: ne flanelo ŝvita,
Been snaw-white seventeen hunder linen!-- sed tolo neĝa kaj elita!
Thir breeks o' mine, my only pair, -- Ĉi pantalonon, jam ne novan,
That ance were plush, o' gude blue hair, sed mian solan, velurŝtofan,
I wad hae gien them aff my hurdies, fordonus mi de miaj kruroj
For ae blink o' the bonie burdies! pro sola vid' al ĉi figuroj!
But wither'd beldams, auld and droll, Sed -- velkaj aĉulinoj, sulkaj,
Rigwoodie hags wad spean a foal, maljunaj, ostaj, fi-okultaj,
Lowping and flinging on a crummock. saltantaj en freneza taŭzo
I wonder didna turn thy stomach. -- Ĉu ne atakis vin la naŭzo?
But Tam ken'd what was what fu' brawlie; Sed Tam ja vidis ion plian!
There was ae winsom wench and walie, -- Knabinon junan, simpatian,
That night enlisted in the core ĵus aliĝintan al la bando
(Lang after ken'd on Carrick shore. (poste fifaman tra la lando,
For mony a beast to dead she shot, ĉar multajn brutojn ŝi morthakis,
And perish'd mony a bonie boat, la homojn tre dolore plagis,
And shook baith meikle corn and bear, velkigis grenon kaj hordeon,
And kept the country-side in fear); eĉ ŝipojn pelis en pereon).
Her cutty sark o' Paisley harn, Ŝia ĉemiz' el tolo bona,
That while a lassie she had worn, portata jam de aĝo juna,
In longitude tho' sorely scanty, kvankam mallonga ĝi aperis,
It was her best, and she was vauntie. ŝi ŝatis ĝin kaj prifieris!
Ah! little ken'd thy reverend grannie, Ha, la avin' ne supozetis,
That sark she coft for her wee Nannie, ke, kion pene ŝi aĉetis
Wi' twa pund Scots ('twas a' her riches), por sia Nana, laŭ fatalo,
Wad ever grac'd a dance of witches! ŝi portos en sorĉista balo!
But here my Muse her wing maun cow'r, Sed nun eklamas mia muzo,
Sic flights are far beyond her pow'r; senpove ĝemas en obtuzo.
To sing how Nannie lap and flang, Ha, kiel Nana la muskola
(A souple jad she was and strang), saltis en turno kapriola!
And how Tam stood like ane bewitch'd, Jen staris Tam en fikso sklava
And thought his very een enrich'd; sub sorĉo de la vido rava.
Even Satan glowr'd and fidg'd fu' fain, Satan' saltetis pro ekscito
And hotch'd and blew wi' might and main: kaj blovis kvazaŭ turmentito...
Till first ae caper, syne anither, Vidante tian danctalenton,
Tam tint his reason a' thegither, Tam fine perdis la prudenton,
And roars out, "Weel done, Cutty-sark!" kaj hurlis "Brave, Ĉemizet'!"
And in an instant all was dark: Tuj falis nokto en komplet',
And scarcely had he Maggie rallied, kaj li apenaŭ Manjon turnis,
When out the hellish legion sallied. la damna aro krie sturmis!
As bees bizz out wi' angry fyke, Kiel abeloj ĉe alarmo
When plundering herds assail their byke; atakas en kolera svarmo;
As open pussie's mortal foes, kiel, se saltas la leporo,
When, pop! she starts before their nose; ekkuras hundoj kun fervoro;
As eager runs the market-crowd, kiel popolamas' rapide
When "Catch the thief!" resounds aloud; ŝteliston ĉasas, kaptavide: --
So Maggie runs, the witches follow, tiel do Manjo sin akcelas,
Wi' mony an eldritch skriech and hollo. la sorĉistinoj murde pelas.
Ah, Tam! ah, Tam! thou'll get thy fairin! Ha Tam, vi punon ne evitos!
In hell they'll roast thee like a herrin! Vin en infero oni fritos!
In vain thy Kate awaits thy comin! Vane l' edzin' atendas: nepre
Kate soon will be a woefu' woman! ŝi baldaŭ veos vin funebre!
Now, do thy speedy utmost, Meg, Hop, Manjo! al la kron' de l' ponto --
And win the key-stane of the brig: atingu ĝis la sava ondo!
There at them thou thy tail may toss, Vi tie la voston gaje svingos:
A running stream they dare na cross. trans akvon ili ne atingos!
But ere the key-stane she could make, Sed antaŭ ol ŝi ponton trafis,
The fient a tail she had to shake! la voston, ve, ŝi ne plu havis;
For Nannie far before the rest, ĉar Nana, jam en avangardo,
Hard upon noble Maggie prest, flugadis kun venĝema ardo,
And flew at Tam wi' furious ettle; kaj plonĝis en atako drasta;
But little wist she Maggie's mettle-- sed Manjo, per saltego lasta,
Ae spring brought aff her master hale savis la mastron -- je la kosto
But left behind her ain grey tail: de sia propra griza vosto
The carlin claught her by the rump, La junulino ĝin ektiris,
And left poor Maggie scarce a stump. kaj la hartufon rabe ŝiris!
* * * * *
Now, wha this tale o' truth shall read, Nun ĉiu fil' de Eva, kiu
Ilk man and mother's son, take heed, ĉi historion legos, sciu:
Whene'er to drink you are inclin'd, (se vi troviĝos sub inklino
Or cutty-sarks run in your mind, al la bier' aŭ belulino)
Think, ye may buy the joys o'er dear, Plezur' pagiĝas! Paŭzu jam --
Remember Tam o' Shanter's mear. pensu pri l' ĉevalin' de Tam!
