Naskiĝo de la Rustimuna Ŝtalrato

Kvankam ĉi tiu rakonto estas kronologie la unua en la serio pri Jim diGriz, la Rustimuna Ŝtalrato, famekonata en la anglalingva sciencfikcia mondo, ĝi verkiĝis sufiĉe malfrue -- en la 80aj jaroj (la originala novelo pri la Rustimuna Ŝtalrato aperis en Astounding Science Fiction en eble 1958).

Although this story is chronologically the first in the series about Jim diGriz, the Stainless Steel Rat, well known in the English-speaking science-fiction world, it was written quite late -- in the eighties (the original novelette about the Stainless Steel Rat appeared in Astounding Science Fiction, in 1958, I believe).

Kiel multaj sciencfikciemuloj jam scias, la "Rato" estas interplaneda krimulo, kies filozofio estas, ke priŝtelado vigligas la ekonomion, do kontribuas al la saneco kaj stabileco de la societo. Por amantoj de planlingvoj, eble la plej grava afero pri la Rato estas, ke li loĝas en universo, en kiu interplaneda diskutado okazas pere de Esperanto. Harrison tiel ofte uzas Esperanton, ke dum lia vizito al Rusio antaŭ unu-du jaroj, iu ĵurnalisto tie skribis, ke li estas unu el la inventintoj de la lingvo!

As many science-fiction fans already know, the "Rat" is an interplanetary criminal whose philosophy is that robbery invigorates the economy, and so contributes to the health and stability of society. For lovers of planned languages, perhaps the most important thing about the Rat is that he lives in a universe in which interplanetary discourse occurs through the medium of Esperanto. Harrison uses Esperanto so often that during his visit to Russia a couple of years ago, a newspaperman there wrote that he was one of the language's inventors!

Ĉi tiu romano klarigas, kiel la Rato fariĝas krimulo sur sia hejma planedo Paradizeto. Li komencas per vizito al banko, kun la celo kaptiĝi kaj ĵetiĝi en karceron por povi tie lerni sian metion. Bedaŭrinde, tiu plano montriĝas neefika, kaj finfine li fariĝas metilernanto de la similfilozofia "Kuriero". La du fuĝas de Paradizeto, sed trovis sin abandonitaj kaj sklavigitaj sur primitiva planedo Spukavatem, de kiu Jim devas aranĝi eskapon.

This novel explains how the Rat becomes a criminal on his home planet of Paradise. He begins with a visit to a bank, with the aim of being captured and thrown in prison so that he can learn his craft there. Unfortunately, this plan turns out to be unworkable, and he at last becomes an apprentice to the "Bishop," who has a similar philosophy. The two of them flee Paradise, but find themselves marooned and enslaved on a primitive planet named Spukavatem, from which Jim arranges an escape.

La romano estas interesa aparte pro tio, ke ne nur ĝi estas la unua kunlabora romantraduko en Esperanton pere de la Reto, sed eble eĉ la unua tia kunlaboro en la Reto.

The novel is interesting especially because it is not only the first collaborative novel translation into Esperanto through the medium of the Internet, but perhaps even the first such collaboration of any sort on the Net.

Jam montriĝis en originala novelo ("Ni venos, d-ro Zamenhof! Ni venos!"), ke la sekhumora stilo de Harrison estas facile rekonebla en alilingva vestaĵo; ĉi tie oni povas vidi la saman en traduko. Tio montriĝas, ekzemple, tuj post la komenco, kiam, priŝtelante la bankon, Jim neniel povas instigi la tieajn komizojn alvoki la policon. "[Ĵetante sakon al komizo] mi sukcesis trafi la alarmbutonon per mia kubuto. Je certaj tagoj necesas ĉion fari mem." (p. 5)

It was already obvious from an original short story ("Ni venos, d-ro Zamenof! Ni venos!") that Harrison's dry-humored style can be easily recognized when clothed in another language; here we can see the same thing in translation. An example of this comes right after the beginning when, robbing the bank, Jim is totally unable to encourage the clerks there to call the police. "[Throwing a sack to a clerk] I succeeded in hitting the alarm button with my elbow. On some days you have to do everything yourself." (p. 5)

Interesa estas la ideo, ke sur Spukavatem la primitivuloj parolas iun lingvon, kiu posedas suspektindan similecon al Volapük. Ekzemple, la tieaj nobeloj portas la titolon "ĉifalo".

It's an interesting conceit that on Spukavatem the primitives speak a language which has a suspicious similarity to Volapük. For example, the nobles there are called "cifal."

La lingvaĵo estas bona kaj flua. La sola atentindaĵo estas, ke tro ofte (ne ĉiam) oni uzas anglalingvecan tempo-sinsekvon; ekz. He said that he was coming fariĝas *li diris, ke li venis anstataŭ li diris, ke li venas. Mi ne scias, kiu el la tradukintoj kunfandis la vorton erinapro ⁽¹⁾ por traduki la anglan "porcuswine", sed ĝi estas inspirita eltrovaĵo.

The language is good and flowing. The only thing worth noting is that too often (not always) an English progression of tenses is used; for example, He said that he was coming becomes *li diris, ke li venis instead of li diris, ke li venas. I don't know which of the translators welded together the word erinapro ⁽¹⁾ to translate the English "porcuswine," but it is an inspired invention.

Ne poreterna literaturaĵo, sed leginda.

Not a literary work for the ages, but worth reading.