Enkomputiligis Don HARLOW |
Kiam, en 1937, mi ellernis Esperanton, mi posedis nur kelkajn numerojn de diversaj esperantaj gazetoj. Tamen ilia terura lingvaĵo preskaŭ fortimigis min. Tiutempe mi jam konis ĉiujn kontraŭesperantajn argumentojn. Kaj la lingvaĵo de tiuj gazetoj ŝajnis konfirmi tion, kion oni flustris! Ilia Esperanto ne estis lingvo, sed malelasta kodo, maŝino senanima, peza mekanismo, io absolute morta kaj senviva! Ĉu eble la kontraŭuloj tamen pravis?
Nu, ili ne pravis, feliĉege!
Al miaj manoj venis
Mi estis savita.
Depost tiu tempo mi sentas profundan admiron al Edmond Privat. Mi ŝatas lin, se mi povas uzi tiun vorton! Lian
La beletristoj bruu kaj protestu! Sed en la esperanta literaturo Privat signifas Renesancon!
Kiam komenciĝis la dua mondmilito, mia biblioteko konsistis el kelkaj gazetnumeroj kaj
La renesancaj kardinaloj ne legis la epistolojn de S-ta Paŭlo. Ĉar ili tro amis sian klasikan stilon kaj ili ne volis, ke la barbara latinaĵo de S-ta Paŭlo influu kaj makulu ĝin!
Nu, mi ne scias, kion mi evitus! Sed se, hazarde, literatura adepto volus scii, kiamaniere li povus fariĝi bona stilisto kaj aŭtoro, mi donus al li tiun ĉi konsilon: Tralegu 50-foje
Dum la pasintaj sepdek jaroj ni bakis centmilojn da esperantistoj, el kiuj restis preskaŭ neniu! Nu, ni dankas tion al niaj gazetoj kaj al nia literaturo! Ĉar al iliaj manoj venis artikoloj kiel tiuj, kiujn mi legadis antaŭ dudek jaroj. Kaj ĉar al ili ne trafis
Tute hazarde mi restis esperantisto. Tute hazarde ili ne restis esperantistoj!
Nu, kaj post tiu ĉi iom longa enkonduko mi povas transiri al la ĉefa temo de mia meditada: Edmond Privat:
La amon oni devas konfesi tuj! Ĉar ofte iom pli malfrue povus esti tro malfrue! Al Petro Stojan mian amon mi jam ne konfesos! Mi bedaŭras tion! Mi ŝatis legi liajn interesajn verkojn! Sed, ĉe Alaho, nenio igos min ne konfesi mian amon al d-ro Edmond Privat!
Mi ne estas la sola, kiu malkovris tion! Privat estas klara aŭtoro! Kaj ne estas hazarda, ke tiun konstaton faras ĝuste Julio Baghy, la alia klarulo de nia literaturo! Entute, la antaŭparoio de Baghy estas eta gemo kaj malkaŝo! Mallonge ĝi diras preskaŭ ĉion! Ĝi pentras la tutan Edmond Privat!
Cetere en la
Cetere la
La verkaro de Privat estas tre ampleksa:
La eseo
Iuj modernaj istoj kredas, ke ili konkeros la mondon per raketoj kaj atomaj bomboj! Ili ne eraru! Tiun privilegion posedas nur la Vorto kaj la Vero! Ĉar nur tiuj du kapablas krei kaj konstrui! La Libereco, Humanismo, Sendependeco kaj Unueco estas eternaj idealoj, idealoj, kiuj revenas, esperantaj idealoj! Ili estas ĝuste la idealoj de Edmond Privat el liaj artikoloj en la antaŭmilita Ĝeneva Esperanto kaj el liaj postmilitaj verkoj! Evidente la volapika "Menade bal, püki bal" ankoraŭ ne perdis sian altirpovon!
La grandan hurnaniston Privat oni rekonas eĉ el liaj
Ni lasu tion!
La
Ĉar
Cetere, GINEVRA estas al mi speciaie kara! Tamen, por klarigi tion, mi devas reiri iom al la pasinteco...
En 1620, post la perdita batalo sur la Blanka Monto apud Prago, la ĉeĥa nacio estis subpremita, kaj preskaŭ tute malaperis el la historio. Ĝia literaturo ĉesis ekzisti kaj nur jen kaj jen iu izolulo aŭ kelkaj kleraj jezuitoj plu skribe kultis la duone forgesitan idiomon! Por la ĉeĥa literaturo, multrilate, la baroka tempo signifis preskaŭ la samon, kion por la esperanta literaturo signifis la jaroj 1920-1938. Oni kreis etajn literaturajn juvelojn! Kaj oni eĉ ne havis legantaron. Sed la baroka tempo estis ĝermo! La duone forgesita lingvo renaskiĝis, kaj ĝia iiteraturo komencis penetri al la simplaj popoltavoloj! Fine de la 18-a jarcento kaj dum la tuta 19-a jarcento la presejoj liveris malmultekostan legaĵcn: fabelojn , kavalirromanojn, orientaĵojn kaj la romantikon. Jen, senelekte, kelko da titoloj: Sorĉistino Megera; Princidino Meluzina; Genovefa; Doktoro Faŭsto; Ginevra; Sorĉisto Rybrcoul; ktp.
Mi ne scias, eble ekzistas homoj, kiuj legas nur la altan literaturon! Nu, laŭ tio, mi timas, ke mi estas tre malalta spirito! Ĉar ĉiam, kiam mi estas laca, eiĉerpita, senespera kaj mishumora, ĉiam, kiam nenio plu amuzas min kaj kiam mi malkredas ĉion, unuvorte ĉiam, kiam mi troviĝas en tia nigra stato, mi ŝatas preni libron de fabeloj aŭ similan literaturaĵon, kaj legi, legi pri ia bela sorĉistino Megera aŭ princidino Meluzina, legi ĝis la dua nokte!
Aŭ – mi ŝatas bonan "romanon por servistinoj". Sed, eble, vi ne scias, kio estas "romano por servistinoj"! Nu, "romano por servistinoj" estas ĉiu rcmantika nobelromano.
"Grafo de Belval," diris Klelia "mi ĵuras, ke tiun sekreton mi kunprenos en la ĉerkon!"
Aŭ:
"Via patro ne estas via propra, kaj eĉ via nomo estas nur falsa kaj fikcia, ĉar, sciu, vi estas filo de grafo Raoul Tiu ĉi ringo pruvas tion, kaj, krome, eĉ tiu ĉi maljuna notario, kiu ĉeestis, kiam oni ŝtelis vin el la lulilo kaj lasis kuŝi en sovaĝa nokto ..."
Nu, ĉu vi jam komprenas?
Kiam mi estas afliktita kaj malgaja, mi ne prenas
Nu, de nun, estos eĉ
Edmond Privat pardonu, ke mi citas lin inter Dumas kaj romanoj por servistinoj! Sed, kiam oni eŝtas afliktita kaj malgaja, oni ne kontentiĝas per io ajn! Tamen, unufoje elektinte, oni ne ĉesas ami tion, kio sciis doni Ĝojon kaj Konsolon en tempo de malĝojo!