Couturat to Zamenhof: 18. I. 1907.
Original in French; Esperanto translation presumably by G. WARINGHIEN.
English translation by Don HARLOW
|
Sinjoro kaj kara Majstro, (1)
|
Sir and dear Master,
|
|
Ni dankas vin pro viaj prudentaj konsiloj, kaj ni des pli inklinas sekvi ilin, ĉar ili estas tute konformaj al niaj intencoj kaj al nia plano...
|
We thank you for your prudent advice, and we are the more inclined to follow it because it is in complete agreement with our intentions and our plan...
|
|
...Ne bezone diri, ke la Komitato ne uzus la mallertajn formulojn, kiujn vi timas, sed nur unu formulon, kiu klare indikus, ke "ekzistas nur unu sola lingvo, kiu povus servi al..., kaj kiun oni povus rekomendi al..." Pri la hipotezo, ke nia Komitato principe akceptus unu alian lingvon ol Esperanto, permesu al mi eĉ ne konsideri ĝin, ĉar ĝi estas tre neprobabla, aŭ pli ĝuste neebla. Necesus, ke ni estu tre malbone elektintaj la membrojn de nia Komitato, aŭ ke ili ĉiuj estu perfektaj komediantoj, por ke ilia decido ne fariĝu tiu mem, kiun vi deziras same kiel ni.
|
...Unnecessary to state that the Committee would not use the clumsy formulas that you fear, but only one formula which would clearly indicate that "there is only one single language, which could serve to..., and which might be recommended to..." About the hypothesis that our Committee might in principle accept another language than Esperanto, allow me to not even consider it, because it is very improbable, or more correctly impossible. It would be necessary for us to have chosen the members of our Committee very poorly, or for them all to be perfect comedians, for their decision not to be the one that you want just as we do.
|
|
La tuta demando limigas sin al jeno: ĉu Esperanto estos akceptita kun aŭ sen plibonigoj?...
|
The entire question is limited to the following: will Esperanto be accepted with or without improvements?...
|
|
Nu, estas klare, ke ne nia Komitato povas difini ilin detale, kaj neniam ni intencis komisii al ĝi tian taskon: jen kia estus, laŭ nia opinio, la uzota procedo. Unue ĝi konsultus vin; poste, kiam vi estus en akordo kun ĝi pri la principo de la reformoj (grandaj aŭ malgrandaj) efektivigotaj, ĝi komisius al vi ilian detalan studon, la esploron de ĉiuj eblaj sekvoj aŭ reefikoj kaj la starigon de raporto, kiun vi prezentus al ĝi kaj kiun ĝi bezonus nur aprobi.Mi diras, ke ĝi turnus sin unue al vi, ĉar la Lingva Komitato, elektita de vi, havas nur aŭtoritaton dependan de la via, kiel en la okuloj de la esperantistaro, tiel ankaŭ en la okuloj de la laikoj, kaj ĉar via aprobo kaj via kunlaboro sufiĉus por altrudi al la esperantistaro la modifojn, kiujn vi juĝos utilaj. Sed se vi volus parte malŝarĝi vin je la respondeco, aŭ simple peti helpon de viaj plej kleraj adeptoj, vi povus, por ekstudi kaj prepari la reformojn, aligi al vi malgrandan komitaton de 10 ĝis 20 membroj, elektitaj de vi el la L.K. (ĉar tiu ĉi estas tro grandanombra por povi fari utilan kaj sufiĉe rapidan laboron; kaj krom tio ne ĉiuj ĝiaj membroj posedas la saman kompetentecon). Se ŝajnus al vi tro delikata fari mem tiun elekton, tiam nia Komitato povus nur montri la punktojn, pri kiuj reformoj estus dezirindaj, kaj sankcii la proponojn, kiujn vi alportus al ĝi, post studo kaj esploro farita de via Komitato. Tiamaniere ne nur via aŭtoritato estus plene savita en la okuloj de la esperantistoj, sed ankaŭ via aŭtora kompetenteco estus utiligata en maniero plej honora por vi kaj plej profita por la lingvo mem. Ĉio ĉi koncernas la rilatojn inter nia Komitato kaj vi, helpata, se vi tion deziras, de la Lingva Komitato.
|
Well, it's clear that it is not our Committee which can define them in detail, and we have never intended to commission such a task to it: here's what, in our opinion, the process to be used would be. First, it would consult you; then, when you were in agreement with it about the reforms (large or small) to be carried out, it would commission to you their detailed study, the study of all possible consequences or side-effects and the creation of a report which you would present to it and which it would need only to approve. I say that it would turn first to you because the Language Committee, chosen by you, has only authority depending on your own, in the eyes of the laiety as well as that of the Esperantists, and because your approval and your cooperation would be enough to force the Esperantists to accept the modifications which you will judge useful. But if you would like to partially free yourself of the responsibility, or simply to ask for help from your most knowledgeable adherents, you could, in order to begin your studies and prepare the reforms, coopt a small committee of 10 to 20 members, chosen by you from the L.C. (because this latter is to large to be able to do work that is useful and sufficiently quick; and in addition, not all of its members have the same competency). If it seems too delicate for you to make this choice yourself, then our Committee might merely show the points on which reforms would be desirable, and sanction the proposals which you bring to it, after your Committee's studies. In this way not only would your authority be completely saved in the eyes of the Esperantist, but also your auctorial competency would be utilized in a way that is most honorable for you and most profitable for the language itself, All this concerns the relations between our Committee and you, aided if you so desire by the Language Committee.
|
|
Kaj nun, jen kiel oni prezentus la aferon al la publiko. Kompreneble nia Komitato ne deklarus, ke ĝi "elektis" Esperanton el inter ĉiuj ĝiaj konkurantoj, nek ke ĝi akceptas ĝin kun tiu kondiĉo, ke oni faros en ĝi tian aŭ alian riparon; tio estus evidente tro stulta kaj tio ne nur alportus, kiel vi diras, malbonon al Esperanto, sed deprenus ĉian efikon de la decidoj de la Komitato. (2) Ne, ĝi redaktus sian decidon en la senco kaj proksimume en la formo, kiun vi montras kaj deziras; ĝi deklarus laŭte, ke Esperanto estas la sola L.I. akceptebla kaj uzebla, la sola, kiu respondas al ĉiuj bezonoj, kiu jam pruvis sin taŭga k.t.p; kaj ĝi tute precize rekomendus akcepti ĝin tia, kia ĝi estas, kiel en lernejoj, tiel ankaŭ en la oficialaj administracioj, kaj ĝi farus senprokraste la paŝojn necesajn por atingi tian akcepton. Post tio, ĝi montrus tre diskrete la farotajn "esplorojn", en formo analoga al jena: "Kelkaj esperantistoj atentigis la Komitaton pri iaj praktikaj maloportunaĵoj, aŭ petis pri kelkaj simpligoj... La Komitato komisiis D-ron Zamenhof esplori tiujn demandojn (kun la partopreno de la L.K., se bezone), kaj prezenti al ĝi proponojn pri tiu temo." Nenia vorto montrus aŭ lasus supozi, ke temas pri "perfektigado" aŭ "reformado" de Esperanto. Al la kontraŭuloj aŭ konkurantoj oni povus kontraŭmeti la formalan kaj senkondiĉan akcepton de Esperanto fare de la Komitato; al la malnovaj esperantistoj, oni dirus: "De nun vi havas nenion por timi, Esperanto estas akceptita tia, kia ĝi estas, vi povas uzi ĝin plue kaj plue propagandi senhezite." Kaj fine al la laikoj oni dirus: "Vi povas sentime lerni Esperanton, ĉar ĝi estas ja akceptita, kaj neniu alia lingvo povos ĝin detronigi." Tiamaniere la propagando de Esperanto suferus de tiu flanko nenian haltigon nek malfruigon, sed male ricevus novan impulson, kio estas plej grava.
|
And now, here's how the matter would be presented to the public. Of course our Committee would not declare that it has "chosen" Esperanto from among all of its competitors, nor that it accepts it under the condition that this or that repair be made in it; that would obviously be too stupid and would not only bring, as you say, evil to Esperanto, but would detract every sort of effectiveness from the Committee's decisions. No, it would edit its decision in the sence and approximately in the form that you show and desire; it would loudly declare that Esperanto is the only acceptable and usable IAL, the only one that answers all needs, that has already pruved itself suitable etc.; and it would quite precisely recommend accepting it such as it is, in official administrations as well as in schools, and it would without delay take the steps necessary to attain such acceptance. After this, it would very discretely show the "studies" to be made, in a form analogous to the following: "Several Esperantists have pointed out some practical inconveniences to the Committee, or requested several simplifications... The Committee has commissioned Dr. Zamenhof to study these questions (with the participation of the L.C., if required), and to present to it proposals on this subject." No word would show or let it be supposed that the subject is "making perfect" or "reforming" Esperanto. The formal and unconditional acceptance of Esperanto by the Committee could be placed against the opponents or competitors; to the old Esperantists one might say: "From now on you have nothing to fear, Esperanto has been accepted just as it is, you can go on using it and propagandizing it without hesitation." And finally, to the laiety you might say: "You can learn Esperanto without fear, because it is definitely accepted, and no other language will be able to dethrone it." In this way Esperanto's propaganda would suffer on that side no termination or delay, but, on the contrary, would get a new impulse, which is very important.
|
|
Nu, por efektivigi la reformojn aŭ korektojn (malgrandajn aŭ grandajn), la plej prudenta kaj sekura metodo estas tiu, kiun vi konstante rekomendis, t.e. per la neologismoj. Ni tute ne intencas, efektive, malatenti ne nur la komercan intereson de la eldonistoj kaj la monan intereson kaj la kutimojn de la adeptoj, kiuj devus aĉeti kaj studi novajn librojn en la okazo de radikala reformo, sed ankaŭ la intereson de la lingvo mem kaj ĝian kontinuecon: evidente la malnovaj libroj, kiuj prezentas tiel interesan kaj riĉan literaturon, ne devas fariĝi nelegeblaj por la novaj adeptoj, tiel ke oni estus kvazaŭ devigata traduki ilin en ian novan lingvon. Ŝajnas al ni, ke oni povas (pli-malpli) kontentigi la plej postulemajn reformistojn, ne rompante tiun kontinuecon kaj simple enkondukante nedevigajn neologismojn, kiujn oni povos uzi paralele kun la nun ekzistantaj formoj, ĝis la praktiko decidos inter ili, kaj transformos la malnovajn (se tiel devas okazi) en arkaismojn. Tiu evoluo aŭ transformo, kiu dependos de la uzantoj de la lingvo, povos esti tiel malrapida, kiel oni deziros (se ĝi estus rapida, tio estus la signo, ke la reformoj respondas al ĝenerala kaj urĝa bezono). Por enkonduki tiujn neologismojn, oni povus prezenti ilin ne kiel "plibonigojn", sed simple kiel formojn permesatajn pro praktika bezono, aŭ kun karaktero de provo; ekzemple, se oni dezirus (tio estas simple hipotezo) povi eviti la uzadon de supersignitaj literoj, oni devus alpreni tian transskribon, ke ĝi permesus pasi per reguloj ĝeneralaj kaj egalaj de la nuna ortografio al la nova ortografio, tiamaniere ke oni povus utiligi plu la lernolibrojn kaj vortarojn; kaj ĝin oni prezentus proksimume per jenaj vortoj: "Ĉar multaj el niaj samideanoj bedaŭris, ke oni ne povas presigi esperantaĵojn ĉie, en la gazetoj, revuoj aŭ en iu ajn presejo, kaj ĉar ili deziris havi tiucele ortografion (aŭ alfabeton) "por la propagando", jen la ortografio, kiun ni rekomendas al ili uzadi, anstataŭante ĉ per..., ĝ per..., k.t.p." Ne nur oni ne dirus, ke la malnovaj formoj estas rigardataj malpli bonaj, sed oni povus eĉ prezenti la novajn kiel simplajn provizorajn rimedojn, ĝis la praktiko decidos inter ili. Per unu vorto, la lingvo konservus sian kontinuecon, kaj se ĝi evoluus, tio okazus per maniero nesentebla kaj cetere dezirata de la plimulto el ĝiaj adeptoj. La plej fanatikaj konservativuloj ne povus plendi, ĉar ili neniel estus devigataj akcepti la "novaĵojn", kiujn ili opinius neutilaj, kaj povus konservi la "klasikan" lingvon; la reformistoj estus kontentigitaj, almenaŭ parte, kaj bezonus nur uzadi sisteme la novajn formojn, por triumfigi ilin. Al la malkontentuloj, se tiaj restus, oni povus ĉiam diri: "Oni konscience esploradis ĉiujn proponitajn reformojn; oni alprenis ĉiujn, kiuj estis alpreneblaj sen rompo de la unueco kaj de la kontinueco de la lingvo; kontentiĝu per tiu rezultato, vi estas jam bonŝancaj, ke vi ĝin ricevis". Sed tiuj malkontentuloj prezentus finfine tre malgrandan malplimulton, kaj ili perdiĝus en la amaso de la novaj adeptoj.
|
Well, to bring about the reforms or corrections (small or large), the most prudent and safest method is the one that you constantly recommend, i.e. via the neologisms. We really do not at all intend to ignore not only the commerical interests of the publishers and the financial interest and habits of the adherents who would have to buy and study new books in the case of radical reform, but also the interest of the language itself and its continuity: obviously the old books, which present such an interesting and rich literature, must not become unreadable for the new adherents, so that it would be virtually mandatory to translate them into some kind of new language. It seems to us that the most demanding reformers can be satisfied (mor or less) without breaking that continuity simply by introducing non-mandatory neologisms which can be used in parallel with the currently existing forms, until practice decides between them, and transforms the old (if it is to happen in this way) into archaisms. This evolution or transformation, which will depend on the users of the language, can be as slow as desired (if it is quite that would be aisgn that the reforms answer a general and urgent need). To introduce these neologisms, they might be presented not as "improvements", but simply as forms that are being allowed for practical need, or with the character of a test; for example, if we wanted (this is simply a hypothesis) to be able to avoid use of supersigned letters, we should adopt such a transscriptions that it would allow passage via general and equal rules from the present orthography to the new orthography, in such a way that the textbooks and dictionaries could go on being used; and it would be presented by more or less the following words: "Because many of our comrades have regretted that material in Esperanto cannot be printed everywhere, in newspapers, magazines or in any printing house whatever, and because they have wanted to have for this purpose and orthography (or alphabet) "for propaganda", here is the orthography that we recommend to them to use, by replacing ĉ with..., ĝ with..., etc." Not only would it not be said that the old forms are viewed as worse, but the new ones could even be presented as simple temporary solutions, until practice decides between them. In a word, the language would conserve its continutiy, and if it were to evolve, this would take place in a way that was intangible and, besides, desired by the majority of it adherents. The most fanatic conservatives could not complain, because they would in no way be forced to accept the "novelties", which they would believe useless, and could conserve the "classical" language; the reformists would be satisfied, at least in part, and would only need to systematically use the new forms, to bring about their triumph. To the malcontents, if such remained, it might always be said: "All proposed reforms have been conscientiously studied; all those have been adopted that can be adopted without loss of the language's unity and continuity; be satisfied with this result, you are lucky that you have it". But in the end these malcontents would present a very small minority, and they would be lost in the mass of new adherents. (3)
|
|
Jen kiel ni prezentas al ni (kiel ni prezentis, eĉ antaŭ via letero) la uzotan taktikon: ŝajnas al ni, ke ĝi plene kontentigas vin. Mi ĝuste priparolis ĝin kun s-ro Boirac, la hieraŭon de la ricevo de via letero (mardon), ĉar ankaŭ li diris al mi, ke estus necese, por ne malutili al Esperanto, komisii la studon kaj plenumon de la reformoj al vi kaj al la L.K. Mi tuj respondis al li, ke ni neniam alie prezentis al ni la rolon de nia Komitato, kaj ke ĝi ne povus enmiksi sin en la detalojn de la lingvaj demandoj. Ni opiniis, ke la ĉeesto de s-ro Boirac en nia Komitato estas nepre bezonata, pro lia persona kompetenteco de esperantisto: li estus evidente la plej bona advokato de Esperanto kaj estus en bona loko por defendi ĝin ne nur kontraŭ ĝiaj konkurantoj kaj kritikantoj, sed ankaŭ kontraŭ la nesingardaj kaj tropostulemaj reformistoj. Sur lia nomo certe kuniĝus unuanimaj voĉdonoj de la Delegacio; kaj li estus en la okuloj de la esperantistoj garantio por la laboro de la Komitato. Estus, kompreneble, io ridinda (kaj neutila), se ni formus nian Komitaton sole nur el esperantistoj: ĝi tiam havus nenian valoron en la okuloj de la publiko; sed ni opinias tre grava, ke Esperanto havu en la mezo de la Komitato unu probatalanton, kaj ni konas neniun pli bonan ol s-ron Boirac, ne nur pro liaj personaj kaj esperantistaj kvalitoj, sed ankaŭ pro lia oficiala rango, kiu donas al li ian aŭtoritaton en la okuloj de la laikoj; tiel ke, se li ne konsentus, ni ne vidas, per kiu esperantisto ni povus lin anstataŭigi: ĉar ni ne povas asocii unu homon nekonatan, sen situacio kaj sen aŭtoritato (ekstere de Esperanto) al la tre aŭtoritataj scienculoj, kies partoprenadon ni antaŭvidas. Ni opinias eĉ, ke la konsento de s-ro Boirac taŭgus por havigi al nia Komitato aliajn grandvalorajn aliĝojn. Nu, s-ro Boirac prokrastis sian respondon, dirante, ke li deziras konsulti vin, kio estas tre komprenebla. Mi do petas vin, se vi aprobas niajn planojn, respondu al li en favora senco, ĉar lia konsento, kiel vi vidas, estas io tre grava kaj preskaŭ esenca, kiel el vidpunkto de Esperanto, tiel ankaŭ el vidpunkto de la Delegacio. Mi ripetas al vi, kaj mi insistas pri tio, ke Esperanto havas nenion por timi de la flanko de nia Komitato, kiu konsistos el personoj favoraj, almenaŭ principe, al Esperanto. Sur tiajn personojn, cetere inteligentajn kaj liberajn je antaŭjuĝoj (eble pli, ol estus veraj esperantistoj), s-ro Boirac havos tre grandan influon per sia esperantista kompetenteco, kaj krome per sia diplomatia lerteco, kies efikon vi vidis en Bulonjo. Li gvidos la diskutojn eĉ ne montrante tion, kaj scios ilin turni al la bono de Esperanto. Enirigante lin en nian Komitaton, ni donas al Esperanto ne nur ateston de simpatio, sed ankaŭ garantion de nepra sukceso. Ni estus evidente multe malpli certaj pri la rezulto, se s-ro Boirac ne ĉeestus, ĉar, kia ajn estas nia sindonemo al Esperanto, ni havus multe malpli da aŭtoritato ol li por pledi por Esperanto, reliefigi ĝiajn bonajn kvalitojn, refuti la kritikojn k.t.p. S-ro Boirac estas la necesa interligilo inter Esperanto kaj la Delegacio, kaj, por tiel diri, la viva simbolo de ilia alianco. Kun li, ĉio iros glate por Esperanto; sen li, pri nenio ni estas certaj, ĉar al ni mankus apogilo en la mezo de la Komitato.
|
Here is how we present to ourselves (as we presented, even before your letter) the tactics to be used: it seems to us, that they will completely satisfy you. I have correctly (just?) discussed it with M. Boirac, the day before I received your letter (Tuesday), because he, too, told me that it would be necessary, in order not to harm Esperanto, to commission the study and fulfilment of the reforms to you and to the L.C. I immediately replied to him that we have never otherwise presented to ourselves our Committee's role, and that it could not mix itself into the details of linguistic questions. We were of the opinion that M. Boirac's presence in our Committee is an absolute necessity: he would obviously be Esperanto's best advocate and would be in a good place to defend it not only from it competitors and critics, but also from the careless and overly demanding refirmists. Unanimous votes of the Delegation would certainly gather around his name; and he would, in the eyes of the Esperantists, be a guarantee for the Committee's work. It would, of course, be something laughable (and useless) if we were to form our Committee only of Esperantists: it would then have no value in the eyes of the public; but we think it very important that Esperanto have one supporter in the midst of the Committee, and we know nobody better than M. Boirac, not only because of his personal and Esperantist qualities, but also because of his official rank, which gives him some authority in the eyes of the laiety; so that, if he were not to agree, we do not see what Esperantist we could put in his place: because we cannot associate one unknown individual, without situation and without authority (outside of Esperanto) with the very authoritative specialists whose participation we foresee. We even think that M. Boirac's agreement would serve to make available to our Committee other high-valued signups. Well, M. Boirac has delayed his reply, saying that he wants to consult with you, which is very understandable. So I beg you, if you approve of our plans, to answer him favorably, because his agreement, as you see, is something very important and almost essential, from the Delegation's viewpoint as well as that of Esperanto. I repeat to you, and I insist on this, that Esperanto has nothing to fear from our Committee, which will consist of persons who favor, at least in principle, Esperanto. M. Boirac will have very great influence on such people, who are furthermore intelligent and free of prejudgements (perhaps more so that genuine Esperantists would be) through his Esperantist competency, and in addition through his dimplomatic cleverness, whose effects you saw in Boulogne. He will guide the discussions without showing it, and will know how to turn them to the good of Esperanto. By enrolling him in our Committee, we give Esperanto not only proof of sympathy but also a guarantee of definite success. We would obviously be much less certain of the result if M. Boirac were not present because, whatever our dedication to Esperanto, we would have much less authority than he would to plead for Esperanto, to point out its good qualities, to refute criticism etc. M. Boirac is the necessary link between Esperanto and the Delegation, and, so to say, the living symbol of their alliance. With him, everything will go smoothly for Esperanto; without him, we are certain of nothing, because we would have no support in the midst of the Committee.
|